sábado, 18 de março de 2017

Cerbo kaj Lingvo



Kiel eblas ke ni senpene diras milojn da vortoj ĉiutage? Kiujn stadiojn parolanto devas trairi por traduki ideon en vortojn aŭ frazojn? Sciencistoj kreis modelojn pri tio sed nur por parolanto ĝenerale, alidirite por mezuma parolanto. Sed tiu ne ekzistas; ĉiu parolas en sia propra maniero, flue aŭ balbute. Kiel klarigi tiujn diferencojn?

Esploro montras, ke la paroliga procedo ne memstaras. Ĝi alvokas ĝeneralajn kognajn faktorojn. Ekzemple parolado dum koncentrita aŭtoveturado estas malfacila, ĉar oni devas dividi la atenton. Kaj homoj kiuj suferis cerboinfarkton povos (dumtempe) pene paroli. Ankoraŭ ne estas konate kiuj kognaj faktoroj ludas rolon ĉe la parolado.

La Max Planck Instituto en Nijmegen (Nimego) esploradas tiujn faktorojn en diversaj grupoj. Unu el tiuj grupoj estas la esplorgrupo Individuaj Diferencoj en Lingvoensorbo (subgvide de prof. d’ro Antje Meyer). Solvendaj demandoj estas i.a.:

* Kial iuj multe pli bone povas sekvi konversacion en brua ĉirkaŭaĵo ol aliaj?

* Kial iuj pli facile komprenas eksterlandan/dialektan akĉenton ol aliaj?

* Kial iuj malpli facile memoras la ĝustan vorton ol aliaj?

Ne nur ekzistas individuaj diferencoj sed ankaŭ grupaj, ekz. Inter junuloj kaj maljunuloj.

Ĉe pliaĝuloj perdiĝo de aŭdkapablo ludas rolon. Tamen du personoj kun la sama handikapo povas montri diferencon.

Du kognaj procedoj kiuj influas la paroladan procedon estas la ĝisdatigo de la labormemoro kaj la subpremado de aŭtomataj kaj superregaj reagoj. Dum konversacio la teminformoj devas ade esti ĝisdatigataj. Koncernaj informoj anstataŭas ne plu koncernajn. Kaj, parolante pri hundo, kiam la ĉi-rilata vorto “kato” (eble nekonscie ĉar ekz., hazarde preterpasas kato) subite aperas en via kapo, vi devas subpremi la aktivigon de la koncepto “kato”.

Verŝajne aĝo ludas rolon en la kapablo ĝisdatigi kaj subpremi kogne, kaj same en la talento flue paroli kaj trovi la ĝustajn vortojn ĝustatempe. Tamen ene de la subgrupo la diferencoj povas esti konsiderindaj: 60-jarulo povas balbuti dum 80-jarulo flue diskutas.
La verkinto de ĉi tiu artikolo (77-jara) estis invitita partopreni en esploro (en 2011) ĉu kaj ĝis kia nivelo, aĝo kaj la kognaj eblecoj “ĝisdatigi” kaj “subpremi” influas la individuajn diferencojn en flua parolado. La esplorinto, Karina Visser, testis 82 personojn en diversaj taskoj.

Mi devis rapide nomi objektojn kaj agojn kiuj mallonge aperis sur ekrano (indiko pri parolflueco). En alia testo mi devis nomi kiom eble plej multajn vortojn de iu kategorio (bestoj kaj manĝaĵoj & trinkaĵoj) aŭ komencantajn per iu litero (M kaj S) je granda rapideco. Temas pri vorta flueco.

Kogna ĝisdatigo estis testata per samtempe memorigi vortojn kaj sumigadi.

Lasta testo estis la mezurado de la rapideco de la subpremado de reagoj. Fingre per komputila klavtuŝo mi devis rapide konfirmi ĉu mi surekrane vidis “O” aŭ “X” sed kiam mi aŭdis pepon mi devis subpremi mian reagon.

La esplorinto konkludis, ke bona ĝisdatigo de informado ne garantias la rapidan kaj bonan nomadon de bildoj. Ĝisdatigo ja influas la fluecon de parolado, sed precize kiel estas ankoraŭ ne klare.

Bona subpremado garantias bonan nomadon de bildoj pri agoj, sed ne aŭtomate de bildoj pri objektoj. Tamen nomado de agoj estas pli malfacila ol nomado de objektoj. “Subpremado” do ŝajnas ludi rolon ĉe kompikaj parolprocedoj kaj apenaŭ ĉe malkomplikaj parolprocedoj.

Aĝo montriĝas ludi gravan rolon en flua parolado, t.e. laŭ progreso de aĝo la parolado malpli fluas, sed neniel estas indikeble je kiu aĝo. Devas ekzisti fona faktoro kiu povu klarigi la influon de aĝo je individuaj diferencoj en flua parolado. Trovi tiu(j)n faktor(j)n estu tasko por aldona esploro.

Skribita de Kees Ruig

Nenhum comentário:

Postar um comentário